De verborgen biologie achter 'burn-out': waarom vrouwen halverwege hun carrière mogelijk de verkeerde diagnose krijgen
Sarah*, een 41-jarige marketingmanager, werd twee jaar lang behandeld voor een burn-out. Ze had therapie, meditatie-apps en zelfs een sabbatical geprobeerd. Niets hielp. Pas toen een routinematige bloedtest een ernstig laag ijzergehalte aan het licht bracht, vielen de puzzelstukjes op hun plaats. Binnen enkele maanden na de juiste behandeling verdween haar 'burn-out'.
Sarahs ervaring benadrukt een zorgwekkende lacune in de manier waarop we vermoeidheid bij vrouwen halverwege hun carrière diagnosticeren. Hoewel stress op het werk reëel is, zijn er steeds meer aanwijzingen dat biologische aandoeningen – met name ijzertekort, schildklierproblemen en de perimenopauze – over het hoofd worden gezien of pas laat worden gediagnosticeerd, waardoor vrouwen kampen met behandelbare medische problemen die ten onrechte aan psychologische oorzaken worden toegeschreven.
De genderkloof bij burn-out: een wereldwijd patroon
De omvang van burn-out onder vrouwen is opvallend – en neemt toe. In Nederland steeg het aantal burn-outklachten van 11,3% in 2007 naar 19,0% in 2023, met name onder vrouwen, 25- tot 35-jarigen en werknemers in de zorg en het onderwijs. Zweeds onderzoek laat een nog grimmiger beeld zien: 21,1% van de vrouwen ervaart een burn-out, vergeleken met 12,8% van de mannen. Vrouwen tussen de 40 en 49 jaar hebben de hoogste percentages, ongeveer 25%.
In heel Noord-Amerika is dit patroon nog steeds aanwezig. In de Verenigde Staten meldt 46% van de vrouwen een burn-out, vergeleken met 37% van de mannen – een verschil dat sinds 2019 meer dan verdubbeld is. Een uitgebreide analyse van 71 onderzoeken in 26 landen bevestigde dat vrouwen in de gezondheidszorg aanzienlijk meer stress en burn-outs ervaren dan hun mannelijke collega's. Zelfs in China vertonen vrouwelijke afgestudeerden in de tandheelkunde een hogere kans op burn-outs, spijt van hun carrièrekeuze en depressieve symptomen dan mannelijke collega's.
De last is bijzonder zwaar in Afrika, waar in sommige landen tot wel 80% van de artsen burn-out meldt, waarbij vrouwen de hoogste scores behalen. Onder Marokkaanse oncologische zorgprofessionals ervaart 61,5% ernstige burn-out, waarbij jongere leeftijd en het vrouwelijke geslacht als belangrijke risicofactoren worden genoemd.
Maar nu het aantal burn-outdiagnoses stijgt, rijst er ook een lastige vraag: stellen we wel goed vast wat er opbrandt: de geest of het lichaam?
De biologische triade
IJzertekort: de verkeerd gediagnosticeerde epidemie
IJzertekort treft wereldwijd 20-30% van de menstruerende vrouwen, maar de psychiatrische gevolgen ervan worden nog steeds gevaarlijk onderschat. In een Zwitsers onderzoek onder 1010 vrouwen met de diagnose ijzertekort kreeg 35% aanvankelijk een andere diagnose – meestal depressie, burn-out, angst of chronische vermoeidheid. Deze misdiagnoses leidden tot onnodige behandelingen en vertraagden de juiste zorg, waardoor vrouwen maanden of jaren symptomen bleven houden.
Het mechanisme is elegant maar verwoestend. IJzer is essentieel voor zuurstoftransport, de synthese van neurotransmitters en de cellulaire energiestofwisseling. Wanneer de voorraad daalt, neemt de cognitieve functie af – zelfs voordat bloedarmoede ontstaat. Studies tonen aan dat vrouwen met een ijzertekort significant lager scoren op aandacht, geheugen en leertaken, met verbeteringen binnen enkele weken na ijzeraanvulling.
Standaard screening schiet bij deze vrouwen vaak tekort. Velen hebben een "normale" hemoglobine, maar een kritiek laag ferritinegehalte (opgeslagen ijzer). Onderzoek toont aan dat ferritinewaarden onder de 30 μg/l de cognitieve functie aantasten, maar diagnostische drempels worden vaak vastgesteld op 12-15 μg/l – waarmee alleen ernstige gevallen worden ontdekt. Bij jonge vrouwen en vrouwen met eerdere bloedarmoede komen diagnostische vertragingen vaak voor, omdat artsen meerdere ijzerkuren voorschrijven voordat ze de onderliggende oorzaken onderzoeken.
Schildklierdisfunctie: de subtiele saboteur
Uit omvangrijke observationele studies blijkt dat 4-7% van de bevolking in de VS en Europa een ongediagnosticeerde hypothyreoïdie heeft, waarvan vier op de vijf gevallen subklinisch zijn (verhoogde TSH-waarden bij normale schildklierhormoonspiegels). De symptomen – vermoeidheid, gewichtsschommelingen, stemmingswisselingen, koude-intolerantie, cognitieve mist – overlappen aanzienlijk met die van burn-out.
De diagnostische uitdaging wordt nog groter door leeftijd en geslacht. Onderzoek uit Japan, waarbij meer dan 23.000 volwassenen werden onderzocht, toonde aan dat ongeveer 50% van de vrouwen tussen de 30 en 39 jaar bij wie subklinische hypothyreoïdie werd vastgesteld op basis van standaard referentiewaarden, een normale schildklierfunctie had bij toepassing van leeftijds- en geslachtsspecifieke waarden. Bij vrouwen tussen de 60 en 69 jaar bedroeg dit overdiagnosepercentage 78%.
Ondertussen blijft een echte schildklierfunctiestoornis onopgemerkt omdat de symptomen niet specifiek zijn. Vermoeidheid wordt toegeschreven aan slaapgebrek of stress. Gewichtstoename wordt toegeschreven aan levensstijl. Haaruitval wordt afgedaan als veroudering. De diagnose wordt vaak jaren later gesteld – als het al gebeurt.
Perimenopauze: het diagnostische zwarte gat
Misschien is er geen aandoening die zo systematisch verkeerd wordt toegeschreven als de perimenopauze. Vrouwen die tijdens de menopauze nieuwe psychiatrische symptomen ervaren, worden geconfronteerd met wat onderzoekers 'diagnostische overschaduwing' noemen: hun symptomen worden verkeerd gediagnosticeerd als depressie, angst, of, bij vrouwen met een reeds bestaande psychische aandoening, als terugval.
De statistieken zijn ontnuchterend. Studies tonen aan dat zeven van de acht aandoeningen op de Patient Health Questionnaire Depressieschaal (PHQ-8) veroorzaakt kunnen worden door de perimenopauze of menopauze. Toch heeft 25% van de vrouwen tussen de 50 en 65 jaar nooit van hun arts gehoord dat ze zich in deze overgang bevinden – zelfs al heeft 92% in het afgelopen jaar wel menopauzale symptomen ervaren.
De diagnose wordt gecompliceerd door de timing. Psychische symptomen gaan doorgaans tot wel vijf jaar vooraf aan fysieke symptomen. Een vrouw van begin veertig die last heeft van angst, prikkelbaarheid, slapeloosheid en cognitieve veranderingen, heeft mogelijk nog geen opvliegers of onregelmatige menstruatie – de 'klassieke' symptomen die artsen verwachten. Onderzoek uit meerdere grote cohortstudies toont aan dat vrouwen zonder voorgeschiedenis van depressie twee keer zoveel kans hebben om depressieve symptomen te ontwikkelen tijdens de perimenopauze, maar deze kennis is nog niet vertaald naar de klinische praktijk.
De interactieve triade: waarom deze drie condities clusteren
Deze aandoeningen bestaan niet alleen naast elkaar, ze beïnvloeden elkaar ook. IJzertekort verstoort de stofwisseling van schildklierhormonen en kan de schildklierfunctie verergeren. De perimenopauze verhoogt de ijzerbehoefte, terwijl veel vrouwen heviger menstrueel bloedverlies ervaren, waardoor de ijzervoorraad uitgeput raakt. Schildklierfunctiestoornissen komen vaker voor tijdens de menopauze, waarbij schommelingen in oestrogeen de schildklierfunctie beïnvloeden.
Een vrouw met alle drie de aandoeningen kampt met een multiplicatief effect op haar symptomen. Haar vermoeidheid is niet alleen additief, maar ook synergetisch. Haar cognitieve beperkingen verergeren. Haar emotionele regulatie brokkelt af. En wanneer ze hulp zoekt, krijgt ze te horen dat ze een burn-out heeft.
Wat moet er getest worden?
Voor vrouwen die last hebben van burn-outklachten, moet een uitgebreide evaluatie het volgende omvatten:
Volledige ijzerstudies : hemoglobine, ferritine, transferrinesaturatie en ijzer. Een ferritinegehalte lager dan 30 μg/l rechtvaardigt behandeling, zelfs als de hemoglobinewaarde normaal is.
Uitgebreid schildklieronderzoek : TSH, vrij T4, vrij T3 en schildklierantistoffen (TPO). Gebruik leeftijds- en geslachtsspecifieke referentiewaarden.
Beoordeling van de reproductieve hormoonhuishouding bij vrouwen van 35 jaar en ouder : FSH, estradiol en rekening houden met cycluspatronen om de perimenopauzale status te evalueren.
Het pad vooruit
Het gaat hier niet om het negeren van psychologische factoren of stress op het werk. Beide zijn reëel, wijdverbreid en verdienen aandacht. Maar wanneer we terugvallen op psychologische verklaringen voor de uitputting van vrouwen zonder behandelbare biologische aandoeningen uit te sluiten, doen we hen twee keer tekort: één keer door hun diagnoses te missen, en één keer door te suggereren dat hun lijden op de een of andere manier minder 'echt' is.
Sarahs reis van een verkeerd gediagnosticeerde burn-out naar de juiste behandeling is niet zeldzaam – het komt verontrustend vaak voor. Hoeveel andere "opgebrande" vrouwen hebben daadwerkelijk een ijzertekort, hypothyreoïdie of zitten in de perimenopauze? Totdat we routinematig testen op deze aandoeningen, zullen we het niet weten. Maar het bewijs suggereert dat het aantal aanzienlijk is.
De vraag die we onszelf zouden moeten stellen is niet: "Ben je opgebrand?", maar: "Wat is opgebrand – je geest of je biologie?"
Voor Sarah en talloze andere vrouwen veranderde het antwoord alles.
*Naam gewijzigd om privacy te beschermen
Referenties
Alqahtani N, et al. (2019). Economische last van symptomatisch ijzertekort – een onderzoek onder Zwitserse vrouwen. BMC Women's Health, 19(1):38.
Cappellini MD, et al. (2020). IJzergebreksanemie opnieuw bekeken. Journal of Internal Medicine, 287(2):153-170.
Hadine J, et al. (2024). Verhoogt de menopauze het risico op het ontwikkelen van depressie en angst? Resultaten van een systematische review. Menopause, 30(4).
Laurberg P, et al. (2021). Lage bekendheid en onderdiagnostiek van hypothyreoïdie. Current Medical Research and Opinion, 37(12):2097-2106.
O'Brien KM, et al. (2023). Ernstige psychische aandoeningen en de perimenopauze. BJPsych Bulletin. PMC11669460.
Purvanova RK, Muros JP (2010). Genderverschillen in burn-out: een meta-analyse. Journal of Vocational Behavior, 77(2):168-185.
Sholzberg M, et al. (2024). Diagnose en behandeling van ijzertekort bij vrouwen. Canadian Medical Association Journal. PMC12237530.
Centraal Bureau voor de Statistiek (2024). Trends in burn-outklachten in Nederland 2007-2023. Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden.
Yamada S, et al. (2023). De impact van leeftijds- en geslachtsspecifieke referentiewaarden voor serum-TSH en FT4 op de diagnose van subklinische schildklierdisfunctie. Schildklier, 33(4).
